Ποια είναι η σημασία του ήπατος για τον οργανισμό;
Το ήπαρ (που στην απλή, καθομιλουμένη, γλώσσα λέγεται και συκώτι) θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως το χημικό εργαστήριο του οργανισμού. Τα θρεπτικά στοιχεία, που προέρχονται από την καθημερινή μας τροφή και που απορροφώνται από το έντερο, καταλήγουν στο ήπαρ όπου και υφίστανται την κατάλληλη επεξεργασία για να γίνει, από αυτά, η σύνθεση όλων των απαραίτητων ουσιών και
ενζύμων, που απαιτούνται για τη λειτουργία του οργανισμού. Εκτός αυτού, το ήπαρ, στο μέτρο που μπορεί, συμβάλει και στην καταπολέμηση των λοιμώξεων, καθόσον χρησιμεύει ως φίλτρο, για την κάθαρση του αίματος από διάφορα μικρόβια και τοξικές ουσίες Είναι λοιπόν σαφές ότι το ήπαρ είναι απολύτως απαραίτητο για τον ανθρώπινο οργανισμό και χωρίς αυτό δεν είναι δυνατό να ζήσει κάποιος.
Τι σημαίνει ηπατική ανεπάρκεια;
Σημαίνει ότι το ήπαρ, λόγω βλάβης που έχει υποστεί, δεν μπορεί να ανταποκριθεί πλήρως στην αποστολή του και συνεπώς ανεπαρκεί. Στην περίπτωση αυτή δύο πράγματα έχουν σημασία α) Ποια είναι ακριβώς η βλάβη που έχει το ήπαρ και τι την προκάλεσε και β) Ποιος είναι ο βαθμός της ανεπάρκειας που έχει προκληθεί και πόσο είναι δυνατό να αποκατασταθεί. Είναι ευνόητο ότι αυτά μόνο ύστερα από λεπτομερή ιατρική μελέτη είναι δυνατόν να διευκρινισθούν.
Ποια είναι τα σημάδια της ηπατικής ανεπάρκειας;
Τα πρώτα σημάδια δεν είναι ιδιαιτέρως σαφή. Κατ’ αρχήν το άτομο με ηπατική ανεπάρκεια αισθάνεται κάποια, μικρή ή μεγάλη, κόπωση (κουράζεται πολύ πιο εύκολα σε σχέση με πριν), έχει ανορεξία, ένα περίεργο αίσθημα βάρους στο τμήμα της κοιλιάς που βρίσκεται πάνω από τον ομφαλό, είναι πιθανό να παρουσιάζει ανεξήγητους μώλωπες ή και εκχυμώσεις σε διάφορα σημεία του σώματος ή να του συμβαίνουν εύκολες αιμορραγίες από τη μύτη και βέβαια, σε αρκετά προχωρημένο στάδιο ηπατικής ανεπάρκειας, παρουσιάζεται ίκτερος ή ακόμη και υγρό στην κοιλιά. Τα συμπτώματα αυτά παρουσιάζονται και σε άλλα νοσήματα, δεν είναι αποκλειστικά της ηπατικής ανεπάρκειας και μόνο ύστερα από ιατρική μελέτη θα βγει η τελική διάγνωση για το τι ακριβώς πρόκειται.
Ο καρκίνος και γενικά οι όγκοι του ήπατος, προκαλούν ηπατική ανεπάρκεια;
Πολύ δύσκολα. Για να αρχίσει ένας όγκος να προκαλεί κάποια ηπατική ανεπάρκεια θα πρέπει να καταλάβει τουλάχιστον το 80% του ήπατος. Ωστόσο, τις πιο πολλές φορές, στα περιστατικά με όγκο στο ήπαρ, ο καρκίνος αναπτύσσεται πάνω σε έδαφος κίρρωσης του ήπατος (η κίρρωση είναι μια καλοήθης μεν πάθηση, πολύ σοβαρή όμως από την άποψη της επίδρασής της στη λειτουργία του ήπατος), οπότε η όποια ηπατική ανεπάρκεια ανακαλύπτεται, οφείλεται βασικά, στην κίρρωση. Εύκολα γίνεται αντιληπτό ότι μπορεί να υπάρχει κάποιου βαθμού κίρρωση στο ήπαρ, που δεν έχει ακόμη οδηγήσει σε εμφανή ηπατική ανεπάρκεια, οπότε ένας όγκος που θα αναπτυχθεί εκεί, μπορεί να συμβάλει και με μικρότερο μέγεθος στην πρόκληση ηπατικής ανεπάρκειας. Ωστόσο είναι σαφές ότι τα αίτια της ηπατικής ανεπάρκειας είναι, σχεδόν πάντα, καλοήθους αιτιολογίας (όπως π.χ. είναι η κίρρωση και οι κάθε είδους ηπατίτιδες), διότι προκαλούν στο ήπαρ διάχυτη βλάβη που αφορά σε όλο το όργανο και όχι μόνο σε κάποιο συγκεκριμένο τμήμα του.
Πώς αντιμετωπίζεται η ηπατική ανεπάρκεια;
Στις περισσότερες περιπτώσεις συντηρητικά, με φάρμακα και δίαιτα. Λίγες είναι οι περιπτώσεις που οδηγούνται στο χειρουργείο, για διάφορους λόγους που κρίνονται από τον υπεύθυνο, για τον ασθενή, γιατρό. Στο τελικό στάδιο της ηπατικής ανεπάρκειας, όταν πια έχει εξαντληθεί κάθε περιθώριο για συντηρητική αντιμετώπιση, τίθεται η ένδειξη για μεταμόσχευση ήπατος.
Τι ακριβώς είναι η μεταμόσχευση ήπατος;
Είναι η αφαίρεση του ήπατος που πάσχει και η τοποθέτηση, στην ίδια θέση, ενός νέου, υγιούς, ήπατος.
Από πού προέρχεται το νέο, υγιές, ήπαρ, που μεταμοσχεύεται στον ασθενή μετά την αφαίρεση του πάσχοντος ήπατος;
Στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων προέρχεται από υγιή άτομα, τα οποία έχουν πέσει σε εγκεφαλικό θάνατο. Αυτό σημαίνει ότι ένας δότης ήπατος, εκτός από τον εγκεφαλικό θάνατο που έχει, τα υπόλοιπα όργανά του και ιδιαιτέρως το ήπαρ του είναι απολύτως υγιή. Επειδή το ήπαρ έχει εξαιρετική αναγεννητική ικανότητα και επειδή πράγματι τα ηπατικά μοσχεύματα που προέρχονται από άτομα με εγκεφαλικό θάνατο δεν επαρκούν να καλύψουν τις ανάγκες, τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιείται και η μέθοδος του να λαμβάνεται ένα (όσο πρέπει μεγάλο) κομμάτι ήπατος από ζώντα δότη (κατά κανόνα πρώτου βαθμού συγγενείας με τον πάσχοντα) και να μεταμοσχεύεται στον ηπατοπαθή ασθενή.
Τι ακριβώς είναι ο εγκεφαλικός θάνατος και πώς προκαλείται;
Πρόκειται για θάνατο του εγκεφάλου, που προκαλείται είτε από μια πολύ σοβαρή κρανιοεγκεφαλική κάκωση, συνήθως μετά από κάποιο τροχαίο ή άλλο ατύχημα (επί τη ευκαιρία, εδώ πρέπει να τονισθεί η τεράστια σημασία του να φοράνε οι μοτοσικλετιστές κράνος και οι οδηγοί αυτοκινήτων ζώνη ασφαλείας, όταν οδηγούν) είτε μετά από κάποια εγκεφαλική αιμορραγία οποιασδήποτε αιτίας, συνήθως όμως μετά από ρήξη κάποιου εγκεφαλικού ανευρύσματος, που δεν ήταν γνωστό ότι υπήρχε. Ο ασθενής με εγκεφαλικό θάνατο βρίσκεται σε μη αναστρέψιμο κώμα και η διατήρησή του στη ζωή είναι δυνατή μόνο με τη βοήθεια μηχανημάτων υποστήριξης. Δηλαδή, κατ’ ουσίαν, ο εγκεφαλικός θάνατος είναι απόλυτος θάνατος και απλώς διατηρείται ο ασθενής, με τεχνητά μέσα, σε μια φυτική κατάσταση, μόνο και μόνο για να διατηρηθούν τα υπόλοιπα όργανά του σε ζωτικότητα, μήπως και τελικά χρησιμοποιηθούν για μεταμοσχεύσεις.
Πώς αξιολογείται και πώς τεκμηριώνεται ότι ένας ασθενής πάσχει από εγκεφαλικό θάνατο;
Αυτό δεν είναι υπόθεση ενός γιατρού. Ο ασθενής με εγκεφαλικό θάνατο βρίσκεται πάντα σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) (διότι χωρίς μηχανική υποστήριξη δεν είναι δυνατό να διατηρούνται στη ζωή τα υπόλοιπα όργανά του) και μόλις τεθεί από τους γιατρούς της ΜΕΘ η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου, καλείται ομάδα άλλων, εκτός ΜΕΘ, ειδικών γιατρών, που δεν έχουν καμιά σχέση με μεταμοσχεύσεις, οι οποίοι όχι απλώς θέτουν την τελική διάγνωση, αλλά μετά από 24 ώρες επαναξιολογούν την κατάσταση και τότε τίθεται (ή δεν τίθεται) η οριστικά τελική διάγνωση. Με αυτή τη μεθοδολογία αποκλείεται να γίνει αυτό που συχνά λέγεται, ότι ένας ασθενής ήταν επί μήνες σε κώμα και συνήλθε και ουδέποτε στην ιστορία της ιατρικής, διεθνώς, έχει υπάρξει περίπτωση να διαγνωσθεί εγκεφαλικός θάνατος, με την περιγραφείσα διαδικασία και ο ασθενής να συνέλθει και να επανέλθει στη ζωή.
Μετά την τεκμηρίωση του εγκεφαλικού θανάτου ποια είναι η διαδικασία για τη λήψη των διαφόρων οργάνων του θανόντος για μεταμοσχεύσεις;
Κατ’ αρχήν ενημερώνονται οι πλέον άμεσοι συγγενείς του ατόμου που έχει τον εγκεφαλικό θάνατο, για το όλο θέμα και ζητείται η συγκατάθεσή τους για τα περαιτέρω. Αυτοί οι συγγενείς μπορούν να φέρουν και δικούς τους γιατρούς για να αξιολογήσουν και εκείνοι την όλη κατάσταση. Το αν τελικώς δεχθούν να διαθέσουν τα όργανα του ανθρώπου τους για μεταμοσχεύσεις εξαρτάται αποκλειστικά από αυτούς. Η τυχόν, εκ των προτέρων, υπάρχουσα ενυπόγραφη συγκατάθεση του εγκεφαλικώς θανόντος για διάθεση των οργάνων του για μεταμοσχεύσεις, αποτελεί ηθική μόνο δέσμευση για τους συγγενείς του, οι οποίοι και το δικαίωμα έχουν αλλά και υποχρεούνται να δώσουν τη δική τους, θετική ή αρνητική, συγκατάθεση. Παρά το γεγονός ότι, όπως σε όλα τα σοβαρά θέματα έτσι και εδώ, ενδέχεται να προκληθούν νομικά ζητήματα, το θέμα είναι κατά βάση και κατ’ ουσίαν κυρίως ηθικό. Εφόσον τελικώς οι συγγενείς δώσουν τη σχετική έγκριση, οι γιατροί της ΜΕΘ ειδοποιούν την ειδική Υπηρεσία Συντονισμού των Μεταμοσχεύσεων του Υπουργείου Υγείας, η οποία κινητοποιεί το μηχανισμό για τη λειτουργία του συστήματος της λήψης των οργάνων και τη διάθεσή τους ως μοσχεύματα.
Πώς γίνεται η μεταμόσχευση ήπατος;
Είναι μια εγχείρηση, όπως όλες οι εγχειρήσεις, που βέβαια έχει τη διαδικασία της. Πρώτα αφαιρείται το ήπαρ από το δότη (που πάντα γίνεται στο Νοσοκομείο που νοσηλεύεται ο δότης, ή, αν πρόκειται για ζώντα δότη, αυτός χειρουργείται στο ίδιο Νοσοκομείο –σε παρακείμενη χειρουργική αίθουσα- που νοσηλεύεται και ο ασθενής στον οποίο θα γίνει η μεταμόσχευση) και εφόσον όλα πάνε καλά αρχίζει η εγχείρηση στο λήπτη του μοσχεύματος. Στο λήπτη, πρώτα αφαιρείται το πάσχον ήπαρ και στη συνέχεια, στην ίδια θέση που υπήρχε το ήπαρ που έπασχε, τοποθετείται, με την κατάλληλη εγχειρητική τεχνική, το νέο ήπαρ.
Είναι δύσκολο να γίνει μια μεταμόσχευση ήπατος;
Βεβαίως όχι. Καμία μεταμόσχευση, από τεχνικής απόψεως, ως εγχείρηση, δεν είναι δύσκολο να γίνει. Είναι μια εγχειρητική διαδικασία που έχει τα βήματά της, τις φάσεις της και τις λεπτομέρειες της, που, αν ακολουθηθούν με σύνεση, επιμέλεια, υπευθυνότητα, ηρεμία και λογική, η εγχείρηση γίνεται χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Επειδή, ωστόσο, απαιτείται μια πολύ καλή οργάνωση, που αφορά στην εξεύρεση και λήψη μοσχευμάτων, στο συντονισμό της μεταμόσχευσης και στην οργάνωση της μετεγχειρητικής παρακολούθησης, σε χώρες σαν τη δική μας δημιουργούνται, μερικές φορές, κάποιες συνθήκες ταλαιπωρίας.
Πώς αποφασίζεται το ποιος θα πάρει ένα ηπατικό μόσχευμα που προσφέρεται;
Κάθε Νοσοκομείο που κάνει μεταμοσχεύσεις ήπατος έχει το δικό του κατάλογο των ασθενών, που, ύστερα από μελέτη, έχει τεκμηριωθεί ότι έχουν ένδειξη για μεταμόσχευση ήπατος. Σ’ αυτό τον κατάλογο περιέχονται για τον κάθε ασθενή, εκτός από τα στοιχεία και τη βαρύτητα της βασικής ηπατικής νόσου, και τα προσωπικά του στοιχεία, όπως είναι η ηλικία, η ομάδα αίματος, οι διαστάσεις του σώματός του και το βάρος του. Ο κατάλογος αυτός πηγαίνει και στην κεντρική Υπηρεσία Συντονισμού και Ελέγχου των Μεταμοσχεύσεων, του Υπουργείου Υγείας, η οποία δημιουργεί έναν κοινό κατάλογο με όλους τους ασθενείς όλων των μεταμοσχευτικών κέντρων. Έτσι, όταν προκύψει κάποιο ηπατικό μόσχευμα, η υπηρεσία αυτή κάνει έναν πρώτο, αδρό, έλεγχο και διασταυρώνει τα προσωπικά στοιχεία των ασθενών του κοινού καταλόγου με εκείνα του δότη. Με βάση αυτή τη διασταύρωση των στοιχείων γίνεται επιλογή, ανάμεσα στους ασθενείς, εκείνου ή εκείνων των ασθενών στους οποίους θα ταίριαζε το μόσχευμα. Στη συνέχεια, για την τελική επιλογή του λήπτη που τελικά θα πάρει το μόσχευμα, θα παίξουν ρόλο άλλοι παράγοντες, όπως είναι τυχόν επείγουσες περιπτώσεις (πάντα προηγούνται), η βαρύτητα της νόσου (προτεραιότητα στην επιλογή), η ηλικία (προηγούνται οι νεότεροι), αν πρόκειται για περίπτωση με ή χωρίς καρκίνο (προηγούνται οι ασθενείς που δεν έχουν καρκίνο) και η πρόγνωση (προηγούνται εκείνοι που έχουν καλύτερη πρόγνωση). Τελικώς, αν βρεθεί ότι το διατιθέμενο ηπατικό μόσχευμα ταιριάζει μόνο σε έναν από τους υποψήφιους λήπτες δεν υπάρχει πρόβλημα, αν όμως ταιριάζει σε περισσότερους του ενός υποψήφιους λήπτες, η οριστική απόφαση για το σε ποιόν θα διατεθεί το υπάρχον μόσχευμα θα δοθεί από την ομάδα των γιατρών που θα κάνει τη μεταμόσχευση, με βασικά δεδομένα την επιστημονική τους κατάρτιση και την ηθική τους υπόσταση.
Μετά από μια επιτυχή μεταμόσχευση ήπατος, υπάρχουν προβλήματα;
Κατ’ αρχήν πρέπει να λεχθεί ότι, ως εγχείρηση, η μεταμόσχευση του ήπατος θα είναι επιτυχής στο περίπου 95 % των περιπτώσεων. Μια έως τρεις εβδομάδες μετά την εγχείρηση, ο ασθενής θα βγει από το Νοσοκομείο και θα επιστρέψει προοδευτικά σε ένα φυσιολογικό ρυθμό ζωής. Κύριο πρόβλημα θα είναι το να δεχθεί ο οργανισμός του το νέο ήπαρ που του τοποθετήθηκε, καθόσον κάθε οργανισμός θεωρεί ως ξένο σώμα και θέλει να το αποβάλει κάθε τι που δεν είναι δικό του και δεν προέρχεται από αυτόν. Γι’ αυτό το λόγο, όλοι οι ασθενείς που έχουν υποβληθεί σε κάποια μεταμόσχευση (και φυσικά και ήπατος) θα παίρνουν, όσο ζουν, κατάλληλα φάρμακα που θα μειώνουν την ικανότητα του οργανισμού τους για αντίδραση, δηλαδή θα μειώνουν τη δύναμη του οργανισμού τους για την αποβολή του ξένου σώματος, εν προκειμένω του μοσχεύματος. Αυτή η φαρμακευτική αγωγή έχει, όπως είναι επόμενο, τα προβλήματά της καθόσον η μείωση της ικανότητας του οργανισμού για αντίδραση δημιουργεί συνθήκες για ανάπτυξη λοιμώξεων, νεοπλασιών, κ.τ.λ. Εκτός αυτών είναι δυνατόν, αν και σπανίως, να υπάρξουν και προβλήματα τεχνικής φύσεως, όπως π.χ. θρόμβωση των αγγείων του μοσχεύματος, ή άλλα προβλήματα, για τα οποία βέβαια καταβάλλεται κάθε προσπάθεια αντιμετώπισής τους. Μερικές φορές, παρά τη φαρμακευτική αγωγή, ή την εν γένει καταπολέμηση των προβλημάτων, η απόρριψη ή η βλάβη του μοσχεύματος δεν αποφεύγεται και είναι δυνατόν ο ασθενής να χρειασθεί νέα μεταμόσχευση ήπατος. Τελικώς αναμένεται, τα 2/3 των ασθενών που υποβλήθηκαν σε μια επιτυχή μεταμόσχευση ήπατος να ζήσουν μια μακροχρόνια, πολύ καλής ποιότητας, φυσιολογική ζωή.
Αλέξης Κ. Φωτόπουλος
Ο Αλέξης Κ. Φωτόπουλος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Χειρουργικής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
To nefropatheis.gr θεωρεί δικαίωμα του κάθε αναγνώστη να εκφράζει ελεύθερα τις απόψεις του.
Ωστόσο, τονίζουμε ρητά ότι δεν υιοθετούμε τις απόψεις αυτές καθώς εκφράζουν τον εκάστοτε χρήστη και μόνο αυτόν.
Παρακαλούμε πολύ να είστε ευπρεπείς στις εκφράσεις σας.
Τα σχόλια με ύβρεις θα διαγράφονται.